Robert Bob Sternberg (1949- ) jedan je od najpoznatijih kognitivnih psihologa današnjice. Doktorirao je na univerzitetu Stanford, a bavi se nadarenošću, stilovima razmišljanja, kreativnošću i drugim temama koje nisu toliko vezane za njegovu užu specijalnost (npr. autor je teorije o ljubavi, a zanima se i za proučavanje liderstva).

U području našeg interesovanja, značajan je zbog svoje trijarhijske teorije inteligencije, koju je postavio 1985. godine. Kao što sama riječ kaže, u pitanju su tri aspekta (komponente, kategorije, područja) inteligencije:

a) komponentna (analitička) inteligencija,

b) iskustvena (kreativna) inteligencija i

c) kontekstualna (praktična) inteligencija.

Prvi aspekt inteligencije obuhvata logičko rezonovanje, odnosno apstraktno mišljenje. Komponentna inteligencija je ono što mjere tradicionalni IQ testovi i što se odnosi na generalni faktor, tj. opšte (bazične) sposobnosti i konvergentni obrazac mišljenja. Uključuje: prepoznavanje problema, njegovo raščlanjivanje, biranje metoda koje će dovesti do jedinstvenog i nedvosmislenog rješenja, usavršavanje odabrane strategije i njeno provođenje, te na kraju, evaluiranje konačnog rezultata.

Iskustvena inteligencija pokriva divergentno mišljenje, originalnost i kreativnost. Obuhvata i stepen u kome uspješno prenosimo naučene vještine u nove situacije. Dakle, kvalitet i kvantitet pozitivnog transfera. Primjer može biti primjena stečenih vještina tokom fakultetskog obrazovanja u realnim situacijama na mjestu zaposlenja. Osobe koje nemaju razvijenu ovu komponentu inteligencije, mogu uspješno funkcionisati samo u uskoj oblasti djelatnosti ili života.

Praktična inteligencija je slična iskustvenoj, samo što je ovdje stavljen akcenat na prilagodbu pojedinca na različite životne kontekste. Ljudi kojima je kontekstualna inteligencija jača strana, mogu uskladiti svoje odluke i ponašanje sa različitim situacijama u kojima se nađu, tako da gotovo uvijek profitiraju i minimiziraju stresna iskustva. Tako oni mogu odlučiti da li trebaju mijenjati sebe kako bi se što bolje adaptirali na postojeće ili nove uslove, ili trebaju pokušati mijenjati okolinu. Postoji i treća opcija, koje su svjesni pri donošenju odluka: napustiti postojeću sredinu (kontekst, okolinu). Sposobnost oblikovanja, mijenjanja i biranja okoline je važno ljudima koji su prinuđeni boriti se za goli opstanak, kao i onima  koji često moraju mijenjati mjesto boravka.

Razvijena iskustvena i kontekstualna komponenta inteligencije, često nam može garantovati lični (privatni) i profesionalni uspjeh u životu. Ovdje veliku ulogu igraju implicitna znanja, koja imaju visok aplikativni potencijal, a uz to izazivaju realne, opipljive efekte. U istraživanjima u kojima su učesnici bili univerzitetski profesori, menadžeri i još neki stručnjaci u oblasti marketinga i prodaje, dobijeno je da količina implicitnog znanja nije naročito povezana sa skorovima na klasičnim testovima inteligencije. Međutim, implicitna znanja su se pokazala kao odličan prediktor uspješnosti ispitanika na poslu.

Po Sternbergu, važan je i pojam metakognicije, odnosno svijesti i znanja o vlastitim mentalnim (kognitivnim, saznajnim) procesima. Dakle, možemo pratiti vlastiti misaoni tok, izvođenje zaključaka iz početnih premisa, te kontrolisati smjer u kome razmišljamo i kognitivne resurse koje koristimo. Metakognicije imaju poseban značaj pri donošenju inteligentnih (čitaj: isplativih, efektivnih, mudrih i racionalnih) odluka.

Pripremio: Selman Repišti