Implicitne teorije inteligencije odnose se na one karakteristike, osobine i ponašanja za koja smatramo da su odraz inteligencije neke osobe. Nestručnjaci, laici, ali i neki stručnjaci, na osnovu vlastite intuicije ili iskustva, formiraju teorije o inteligenciji, koje ne možemo potkrijepiti nalazima empirijskih istraživanja. Drugim riječima, iza njih ne stoje naučne činjenice, odnosno rezultati dobro kontrolisanih i metodološki korektno provedenih studija.

Nasuprot tome, imamo eksplicitne teorije inteligencije, koje su zasnovane na naučnim modelima, a oni su opet nastali metodološko-psihometrijskom obradom realnosti, dakle, ne  manjka im empirijskog materijala.

Karakteristike implicitnih teorija inteligencije su:

a) promjenjivost (pojam inteligentne osobe se može mijenjati u okviru misaonih shema svakog od nas);

b) razlikuju se od prostora do prostora (Eskimi i Indonežani imaju različite koncepcije o inteligenciji i očekivanja u vezi sa osobom koju smatraju inteligentnom);

c) mogu se poklapati sa naučnim koncepcijama i spoznajama;

d) mogu poslužiti kao polazišna tačka u naučnim istraživanjima;

e) nerazdvojan su dio procesa samoprocjene i procjene drugih (socijalne percepcije i evaluacije).

Primjera radi, u Keniji se inteligentnom osobom smatra ona ličnost koja je socijalno odgovorna, dok se u Zimbabveu uz ovaj pojam vežu vještine kao što su razboritost i oprez. U Americi je opšteprihvaćeno mišljenje da se inteligencija nasljeđuje, dok je u Japanu ona povezana sa trudom i radom, koji mora rezultirati prepoznatljivim uspjehom.

Ferenčić (2004) je pitao 108 roditelja šta bi, po njima, trebalo pokazivati dijete dobi od 4 do 6 godina, da bi ga oni okarakterisali kao inteligentno. Odgovore je sažeo u pet kategorija:

1)      rješavanje problema, razumijevanje, zaključivanje;

2)      kreativnost, radoznalost;

3)      verbalne i školske vještine, pamaćenje;

4)      socijalne vještine i osobine ličnosti i

5)      motivacija, usmjerenost cilju.

Prve tri su najzastupljenije i odnose se na kognitivnu domenu, a posljednje dvije na socijalni i motivacioni aspekt.

Siegler i Richards (1988) su zatražili od studenata da opišu prototip inteligentne odrasle osobe. Pripisali su joj sljedeće sposobnosti (navedene po učestalosti odabira):

1)      rezonovanje;

2)      verbalne sposobnosti;

3)      rješavanje problema;

4)      sposobnost učenja i

5)      kreativnost.

Sternberg (1981) je od ispitanika zatražio da odgovore na sljedeće pitanje: ”Šta je, po Vama,  inteligencija?” Odgovori su kategorizovani ovako:

a)      praktična sposobnost rješavanja problema;

b)      verbalna sposobnost (akademska inteligencija) i

c)      socijalna kompetencija (socijalna inteligencija).

Kada su studenti i srednjoškolci s naših prostora pitani koju poznatu osobu smatraju izrazito inteligentnom, najčešće navode Alberta Ajnštajna, Nikolu Teslu i Josipa Broza Tita (uz još nekoliko državnika).

Pripremio: Selman Repišti, mr. psih.